TÁI CẤU TRÚC KÝ ỨC
SPV là người kể chuyện có khả năng giúp bạn viết lại câu chuyện bạn thường kể cho chính mình

Ngay từ khi sinh ra, đứa trẻ không thể tự “biết mình là ai”, mà chỉ có thể cảm nhận chính nó thông qua cách người khác phản ứng với nó, đặc biệt là những người chăm sóc chính. Những tương tác này tạo ra hai dạng “Tôi”:

Tôi trung tâm
Đây là phần “tự cảm nhận sự sống”, bao gồm cảm giác cơ thể, nhu cầu sinh lý, cảm xúc tức thời, là nền tảng bản năng của sự tồn tại.

Tôi tự truyện
Đây là phần “tôi là ai trong câu chuyện đời tôi”, được hình thành nhờ: ký ức, ngôn ngữ, tương tác xã hội, cách người khác nhìn nhận ta. Đây chính là nền tảng của một cái tôi có bản sắc, có câu chuyện liền mạch.

Nói cách khác, cái Tôi không tự nhiên xuất hiện, mà được hình thành từ cảm giác nội tại của cá thể, lẫn trong mối tương tác giữa cá thể với môi trường, với người khác. Và Tôi phụ thuộc rất nhiều vào ký ức (rõ ràng và ngầm). Phần lớn các ký ức ngầm  là biểu hiện của cái tôi trong quan hệ với người khác, tức sự gắn bó, thành hình từ rất nhỏ qua mối quan hệ với người nuôi dưỡng.

Não bộ của trẻ nhỏ chưa hoàn chỉnh khi sinh ra; nhiều vùng não, đặc biệt là vùng liên quan đến cảm xúc, điều hòa căng thẳng và tổ chức kí ức, sẽ chỉ phát triển hoàn toàn thông qua tương tác với người chăm sóc.

Ngay từ những tháng đầu đời, hệ limbic, nơi xử lý cảm xúc và gắn bó, được kích hoạt mạnh mẽ. Trẻ không thể tự điều chỉnh cảm xúc của mình; chúng cần người lớn để giúp “ổn định” cơ thể và cảm xúc, từ đó tạo ra nền tảng cho sự phát triển của hệ thần kinh.

Những trải nghiệm gắn bó lặp lại với người chăm sóc sẽ định hình những mạng lưới thần kinh quan trọng, ảnh hưởng đến:

• cách trẻ nhận thức nguy hiểm
  
  

• khả năng tự xoa dịu bản thân
  
  

• khả năng điều hòa cảm xúc
  
  

• xu hướng gắn bó khi trưởng thành
  
  

• sự phát triển của Tôi (tôi trung tâm + tôi tự truyện)
  
  

Khi người chăm sóc ổn định, phản hồi phù hợp và đầy đủ, đứa trẻ phát triển một hệ thống gắn bó an toàn, từ đó tạo nền tảng cho:

• sự phát triển khỏe mạnh của vỏ não trước trán
  
  

• khả năng suy nghĩ, phân tích và dự đoán
  
  

• sự tự tin và cảm giác mình có giá trị

Ngược lại, khi người chăm sóc không ổn định, lạnh lùng, quá khắc nghiệt, hoặc bất nhất, hệ thống gắn bó sẽ trở thành nguồn căng thẳng, từ đó hình thành gắn bó bất an, tránh né hoặc hỗn loạn, tác động trực tiếp lên:

• Amygdale, khiến trẻ trở nên quá nhạy cảm
  
  

• Hippocampe, khiến trẻ khó tổ chức ký ức mạch lạc
  
  

• Hệ thần kinh tự chủ Cortex
  
  

• Năng lực điều hòa cảm xúc của đứa trẻ

Hệ thống gắn bó, vì vậy, là một yếu tố quyết định trong sự phát triển não bộ, ảnh hưởng đến cách chúng ta sống, yêu, phản ứng và đối diện với tổn thương và di chứng của chúng khi trưởng thành.

Khi một hoàn cảnh tổn thương xảy ra, cá nhân và đặc biệt là trẻ em, vốn chưa “trưởng thành” về mặt não bộ, nhất là khi hệ gắn bó có vấn đề, sẽ không thể phản ứng theo cách bình thường. Trong giây phút đó, hệ thần kinh giao cảm sẽ phản ứng giống như động vật khi gặp nguy hiểm và phải chiến đấu, chạy trốn, hoặc bất động. Điều này dẫn đến việc các ký ức bị ghi sai lệch. 

Ở trạng thái bình thường, Hippocampe và Cortex hoạt động ghi ký ức theo trình tự: trước – trong – sau / thời gian – địa điểm / cảm xúc – lý trí. Trong sự kiện tổn thương, Amygdale bật đỏ, Hippocampe quá tải, Cortex tắt. Do vậy ký ức không được lưu như một câu chuyện hoàn chỉnh, mà như các mảnh vỡ rời rạc. Các mảnh này bị đóng băng trong trí nhớ không chức năng.

Do đó, trẻ em hoặc người trẻ tuổi chưa “được trang bị” về mặt não bộ và tâm lý, dẫn tới những ký ức hỗn loạn, không suy nghĩ thấu đáo, hệ sinh tồn dễ kích hoạt, tổn thương trong hệ thống gắn bó, định kiến tiêu cực hình thành sớm, và hệ thần kinh ưu tiên “nguy hiểm” thay vì “an toàn”.

Cấu trúc này kéo dài đến tuổi trưởng thành. Lúc này, khi gặp yếu tố kích hoạt, người lớn ấy sẽ có những phản ứng như trẻ con khi xưa. Bởi các mảnh ký ức phân mảnh cũ chưa được xử lý bật lên, cơ thể trải nghiệm lại cảm giác thời điểm bị tổn thương, não bộ chuyển sang vận hành theo bản năng. Toàn bộ cơ cấu cơ thể, não bộ, tâm trí sẽ lặp lại tự động các mô thức sinh tồn cũ.

-----------
Trong những phiên làm việc với thân chủ, SPV hướng tới một mục tiêu sâu xa: giúp não bộ của thân chủ xử lý và sắp xếp lại những ký ức bị kẹt, bị phân mảnh, bị đóng băng, chưa được lưu trữ đúng cách bên trong hệ thần kinh.

Để hình dung được quá trình đó, ta cần hiểu trí nhớ vận hành như thế nào.

Ba vùng gợi nhớ của não bộ gồm:

• Hạch hải mã (Hippocampe) là người thủ thư sắp xếp ký ức
• Hạch hạnh nhân (Amygdale) là chiếc chuông báo động
• Vỏ não (Cortex)  là nơi phân tích và lý giải ý nghĩa

1. Trí nhớ cảm giác (rất ngắn)

Thời gian lưu giữ chỉ vài phần giây.

Đây là tầng ký ức thoáng chốc: hình ảnh vụt qua, tiếng động loé lên, cảm giác cơ thể như một tia sáng rơi xuống mặt nước rồi biến mất.

Trong các trải nghiệm tổn thương, chính tầng ký ức này bị “đông cứng” lại.

2. Trí nhớ tạm thời (trí nhớ ngắn hạn)

Duy trì thông tin trong vài giây đến khoảng một đến hai phút.

Đây giống như bộ nhớ xử lý tức thời của não, cho phép ta giữ cùng lúc:
• hình ảnh ký ức
• cảm xúc
• cảm giác cơ thể
• niềm tin tiêu cực hoặc tích cực

3. Hệ thống ký ức dài hạn

a. Trí nhớ tường thuật

Được hạch hải mã ghi chép lại dưới dạng câu chuyện, thời gian, hình ảnh, ngữ nghĩa.

Khi trải nghiệm quá mạnh, hạch hải mã bị quá tải → ký ức không được lưu hoàn chỉnh → trở thành ký ức vỡ, rời rạc hoặc bị đóng băng.

b. Trí nhớ cảm xúc

Được hạch hạnh nhân lưu giữ, đặc biệt là những cảm xúc mạnh như sợ hãi.

Trong tổn thương, hạch hạnh nhân kích hoạt tối đa, trong khi hạch hải mã tạm “tắt”.
Vì vậy, ký ức được ghi lại như đang xảy ra, chứ không phải “đã kết thúc”.

Hậu quả có thể gồm:
• hồi tưởng sống lại (flashback)
• cơn hoảng loạn
• ám sợ (phobia)
• cảnh giác quá mức
• cảm giác luôn bị đe doạ

4. Ký ức tổn thương

Ký ức tổn thương không đi vào hệ thống kể chuyện, mà lại vỡ thành nhiều mảnh:

• hình ảnh
• âm thanh
• mùi hương
• cảm giác cơ thể
• cảm xúc dữ dội
• niềm tin sai lệch
• phản xạ sinh tồn

Khi gặp yếu tố kích hoạt, não ráp các mảnh này thành một trải nghiệm sống động, như thể quá khứ đang lặp lại ngay trong hiện tại.

----------------

CÁC LIỆU PHÁP CỦA SPV GIÚP TÁI XỬ LÝ KÝ ỨC NHƯ THẾ NÀO?

SPV không dùng một kỹ thuật đơn lẻ, mà vận hành theo một hệ sinh thái liệu pháp, dựa trên nguyên tắc tái cấu trúc ký ức. Đây là một quá trình trong đó ký ức có thể được “mềm hóa” và lưu lại theo cách mới, qua bốn giai đoạn chung:

1. Gọi lại mạng ký ức cũ

Ký ức đau buồn được gợi lên trong bối cảnh an toàn. Não bộ mở cửa sổ chỉnh sửa.
Lúc này, thân chủ dùng trí nhớ tạm thời để giữ toàn bộ tổ hợp này, giúp việc xử lý trở nên trọn vẹn và sâu.

2. Làm dịu cảm xúc 

• kích hoạt an toàn lớp ký ức cảm giác
• giải phóng các tín hiệu cơ thể khỏi trạng thái đóng băng
• đưa chúng liền mạch với thực tại thay vì bị ngắt mạch trong quá khứ
• ký ức trở nên “mềm” hơn, "liền mach" hơn, sẵn sàng được xử lý.

Thông qua:
• lắng nghe và đối thoại tích cực
• hơi thở điều hòa
• vận động và thư giãn sâu theo hướng dẫn
• các bài tập cảm nhận thân-tâm
• kỹ thuật hình dung tích cực
• kỹ thuật neo về hiện tại

3. Tái mã hoá / tái cấu trúc ý nghĩa của ký ức

Ký ức vẫn tồn tại, nhưng được đặt lại vào đúng thời gian:

 • đó là một câu chuyện hoàn cảnh
• câu chuyện đó thuộc về quá khứ
• nó không định nghĩa con người hiện tại
• nó không còn đe doạ sự an toàn hiện tại

Các kỹ thuật SPV hỗ trợ giai đoạn này gồm:
• phân tích nhận thức
• hình dung tích cực kích hoạt sự tái tạo và hồi phục thông tin
• hoán đổi vai trò
• giải phóng cảm xúc qua phản ứng cơ thể
• tái kết cấu ký ức cũ, tạo trải nghiệm mới

4. Ổn định – Lưu trữ vào hệ ký ức thích nghi

Ký ức được đặt lại đúng vị trí, trở thành thông tin trung tính.
Liên kết giữa ký ức và cảm xúc tan dần.
Những niềm tin mới mẻ được hình thành thay thế những niềm tin cũ.
---------------

Hội thoại tích cực tái cấu trúc ký ức như thế nào?

Khi thân chủ kể lại ký ức trong không gian an toàn, hệ thần kinh bước vào một “cửa sổ chỉnh sửa”. Ký ức phân mảnh ở vùng vô thức có thể được cập nhật lên tầng ý thức.

Lắng nghe và hội thoại tích cực:
• làm dịu hạch hạnh nhân
• tăng hoạt động vùng não lý trí
• bổ sung ý nghĩa mới cho trải nghiệm cũ

Một trải nghiệm an toàn sẽ có thể thay thế trải nghiệm nguy hiểm.

Sophrology, Thôi miên, PNL tái cấu trúc hồi ức

Trong trạng thái thư giãn sâu:
• cảm xúc lắng xuống
• hình ảnh và ký ức trở nên rõ
• não mở cửa sổ điều chỉnh ký ức
• cơ thể sẵn sàng “ghi lại” cảm giác mới

Các liệu pháp Sophrology, Thôi miên, PNL…  giúp thân chủ:
• tiếp cận ký ức mà không bị tràn ngập
• quan sát lại trong sự an toàn
• đưa vào ký ức một cảm xúc mới, nhẹ hơn
• khiến hệ thần kinh ghi nhớ phiên bản đã được chữa lành

Khi ký ức được tái xử lý thì:
• cảm xúc nhẹ đi
• phản ứng cơ thể dịu lại
• câu chuyện trở nên mạch lạc
• niềm tin mới được hình thành

Thân chủ sẽ có thể nhìn nhận lại, để rồi khép lại câu chuyện cũ, bước sang một câu chuyện mới, không phải vì quên đi, mà vì đã thấy, đã hiểu, đã cảm, đã tái tạo và đã lưu trữ lại đúng cách.

TDMR (Trị liệu Tập trung Đa Hướng) tái kết cấu hồi ức như thế nào?

Trị liệu Tập trung Đa Hướng làm việc trực tiếp với ký ức bị kẹt bằng hai cơ chế lớn:

Chuyển hướng tập trung và tách rời đường dẫn thần kinh cũ. Lúc này, khi chú ý thay đổi, não dần tách ký ức khỏi cảm xúc cũ, tạo cơ hội hình thành đường dẫn mới, và các ký ức sẽ mang cảm xúc nhẹ nhàng hơn.

Kỹ thuật này giúp thân chủ kết cấu lại mối liên hệ giữa hình ảnh- cảm xúc - cảm giác, đổi đường dẫn cảm xúc và phản ứng cơ thể gắn với ký ức đó, để tái tạo một phiên bản lành mạnh hơn của ký ức ban đầu.

Enneagram tái kết cấu hồi ức như thế nào?

Enneagram không trực tiếp “chạm” vào ký ức như các kỹ thuật thân–tâm kể trên, nhưng nó tái cấu trúc ý nghĩa của ký ức thông qua bản chất động lực nội tâm.

Mỗi kiểu Enneagram mang một hệ thống Tôi tự truyện đặc thù:
• Kiểu 8 lưu ký ức bằng cảm giác bị thách thức.
• Kiểu 4 lưu ký ức bằng cảm xúc mất mát.
• Kiểu 1 lưu ký ức bằng cảm giác đúng sai.
• Kiểu 6 lưu ký ức bằng nỗi lo phòng vệ...

Khi hiểu được động lực sâu thẳm cái Tôi của mình, thân chủ sẽ:
• nhận ra ký ức được tô màu bởi động lực vô thức, chứ không phải sự thật khách quan
• gỡ bỏ sự đồng nhất hóa với cảm xúc cũ
• thấy được tầng ý nghĩa mà trước đây mình không nhìn thấy
• viết lại câu chuyện nội tâm từ một điểm nhìn trưởng thành hơn

Enneagram tái cấu trúc ký ức bằng cách tái cấu trúc “người kể chuyện bên trong”.
Khi người kể chuyện được nhìn thấy, ký ức tự động sẽ mang một hình thái khác.

TINH THẦN CỐT LÕI CỦA SPV TRONG PHỤC HỒI TÂM LÝ

Trong mọi phương pháp của SPV, từ trò chuyện, cảm nhận cơ thể, hơi thở, thư giãn sâu, Enneagram, đến PNL, Sophrology, TDMR hay thôi miên, không có kỹ thuật nào là phép màu.

Phép màu nằm ở chính bộ não con người, với khả năng tái cấu trúc ký ức, biến nỗi đau thành sự sáng tỏ, biến những mảnh mờ vỡ thành một câu chuyện rõ.

SPV không phủ nhận, không xóa bỏ  ký ức. SPV chỉ giúp thân chủ đặt ký ức vào đúng vị trí, để có thể viết lại câu chuyện rời rạc mà tâm trí vẫn thường kể cho thân chủ, theo một cách lành mạnh hơn, sáng rõ hơn, có ý nghĩa hơn.